A xestión do monte veciñal

Tipos de xestión

A xestión directa dos recursos por parte da comunidade

De xeito tradicional, o peso da xestión dos montes veciñais recaeu nas xuntas reitoras pero, co paso dos anos e a maior complexidade das relacións económicas modernas, resulta difícil levar a cabo esa xestión sen a axuda de asesores ou técnicos externos.

É responsabilidade das xuntas reitoras que as súas actuacións estean dentro da racionalidade, especialmente ao aproveitar o recurso forestal, evitando a súa mingua ou abandono como consecuencia dunha mala xestión. De ocorrer isto último, podería darse o caso de que a Administración forestal tivese que declarar o monte en estado de grave abandono ou degradación e, por razóns de utilidade pública ou interese xeral, ter que chegar a asumir a xestión dese monte veciñal de xeito cautelar.

A xestión directa dos recursos pola comunidade require:

• Capital humano na Xunta Reitora;
• Dispoñibilidade de tempo dos membros desa Xunta Reitora;
• A comprensión do ecosistema forestal e das capacidades produtivas do monte veciñal que se xestiona; e
• Asesoramento profesional.

No caso de que unha comunidade veciñal se decida pola xestión directa do monte, é recomendable que se agrupe con outras comunidades veciñas da contorna co obxecto de poder dotarse de servizos comúns, tanto técnicos como administrativos e materiais, para poder explotar e defender o monte veciñal.

No caso de que unha comunidade teña dificultades para organizarse e afrontar a xestión directa do monte, parece oportuno que se poida chegar a un acordo coa Administración forestal ou con iniciativas privadas co obxectivo de acadar un mellor aproveitamento do monte.

A xestión do monte veciñal por terceiros

Un dos maiores problemas identificados dentro das xuntas reitoras das comunidades de montes é o da falta de relevo xeracional, que deriva en dúas consecuencias moi relevantes:

• As mesmas persoas mantéñense á fronte da Xunta Reitora durante moitos anos; e
• A idade media dos membros desas xuntas reitoras é moi elevada.

Isto fai que, cada vez en maior medida, sexa necesario buscar alternativas que permitan acadar unha xestión máis profesionalizada do monte, de forma que se asegure a dedicación necesaria na xestión do día a día, axustando a realización dos traballos ao estipulado no correspondente instrumento de ordenación e evitando a posible desidia que podería producirse cando son moitos os anos no mesmo cargo. Estes acordos de xestión externa poden facerse de tres formas distintas:

1. Contratación dun servizo técnico de xestión;
2. Convenios e consorcios coa Administración forestal;
3. Convenios con entidades privadas.

Contratación dun servizo técnico de xestión

Cada vez en maior medida, as xuntas reitoras contratan os servizos externos proporcionados por asociacións de propietarios ou empresas de servizos para a ordenación e xestión dos seus montes. Isto débese a que, co paso dos anos, a dificultade na xestión dos montes veciñais veuse incrementando a consecuencia da numerosa regulación que lles afecta.

Os representantes das comunidades de montes vense máis incómodos cando desenvolven as tarefas que lle corresponden debido ao risco de incorrer en algún tipo de falta ou delito por descoñecemento da normativa aplicable que, ademais de numerosa, é moi cambiante.

Tendo en conta o anterior, resulta de interese buscar un sistema de xestión que permita contar con ese apoio sen que poña en risco a viabilidade económica da explotación forestal. Para iso, e salvo en casos moi concretos, faise necesario axustar ese servizo de xestión ao estritamente necesario, repartíndose os traballos de xestión entre as xuntas reitoras das comunidades e os técnicos forestais que as asesoran.

Os primeiros deben asumir un papel de representación, encargarse do trato cos veciños comuneiros e a toma de decisións en relación con diferentes aspectos dos traballos a desenvolver, mentres que os técnicos forestais deberán centrarse no asesoramento e na planificación dos traballos a realizar, indicando os condicionantes deses traballos e supervisando a súa realización.

Esta supervisión constante dos traballos silvícolas por parte de técnicos forestais, incluíndo dentro do seu traballo a elaboración dos plans anuais, permitirá que o nivel técnico da xestión dos montes veciñais se incremente, conseguindo optimizar o rendemento da actividade silvícola.

A elaboración deses plans anuais permitirá un mellor seguimento do traballo desenvolto no monte porque, nese tipo de documento, é onde se fai unha valoración dos traballos realizados durante o ano precedente e, a partir de aí, propóñense as adaptacións do planificado no instrumento de ordenación para o ano en curso. Este traballo achega unha información que resulta de especial importancia para as xuntas reitoras, de aí que sexa fundamental que se redacte de forma sinxela e clara.

Por último, e como vantaxe adicional, toda esta información recollida ano tras ano permitirá que, cando se afronte a renovación do instrumento de ordenación, se conte cunha información enriquecedora que axudará a que se poida facer unha mellor planificación dos traballos a realizar ao longo do seguinte plan especial.

Convenios e consorcios coa Administración forestal

Os convenios e consorcios son contratos administrativos que se establecen libremente entre unha comunidade de montes e a Administración forestal, levando a cabo un ou varias dos seguintes investimentos:

1. Facer a repoboación forestal dos terreos rasos (sen arborado), a conservación e tratamento silvícola das masas que se creen, o aproveitamento das mesmas e os traballos de mellora do monte (pistas, devasas, cargadeiros de madeira, etc.);
2. Facer os traballos necesarios para a conservación, tratamento silvícola e aproveitamento do arborado preexistente, que continuará pertencendo á comunidade propietaria;
3. Realizar as obras e traballos complementarios e auxiliares que poidan concordar cos anteriores fins.

Os convenios e consorcios poden abarcar a totalidade do monte veciñal ou só unha parte. Mesmo existen algunhas comunidades de montes que asinaron varios convenios diferentes. Como o obxectivo principal deste tipo de contratos é o de acadar a capitalización do monte, a parte fundamental do contido dos mesmos vinculábase co procedemento a aplicar para poder financiar as actuacións que se cheguen a realizar con cargo a eses contratos, así como establecer a forma de proceder no caso de levarse a cabo aproveitamentos na superficie cedida.

Os convenios establecéronse ao abeiro da lei sobre fomento da produción forestal de 1977[1], complementándose co contido do artigo 25 da Lei 13/1989, de montes veciñais en man común.

A idea orixinal da figura do convenio apoiábase nunha liña de financiamento a modo de subvención a fondo perdido dunha porcentaxe do custo dos traballos, en concreto o 50 %. O outro 50 % era financiado por un anticipo reintegrable, motivo polo que se establecía un dereito real de garantía sobre o voo (o arborado) que se crease na superficie en convenio.

En ocasións, se había liñas de axudas que subvencionasen algúns dos traballos que se ían realizar no monte en convenio, a Administración forestal podía aumentar a porcentaxe de subvención chegando incluso ao 100 % (de feito así o fixo en moitos casos).

Entre tanto non sexa devolto a totalidade do anticipo reintegrable, o total acumulado dese anticipo reintegrable repercute intereses a favor da Administración pública a un tipo variable en función da especie plantada: 4 % para o chopo e o eucalipto, un 1 % para o resto de especies. Como na práctica se fixeron poucos investimentos en masas de eucalipto, o interese aplicado acostuma a ser o 1 %.

Salvo raras excepcións, ao ser unha superficie con xestión pública, os aproveitamentos que se leven a cabo na superficie veciñal en convenio debe comercializarse a través dun procedemento de poxa pública. O proceso dende o punto de vista económico é o seguinte:

• Unha vez adxudicado un lote, o seu comprador debe ingresarlle o IVE á comunidade propietaria;
• O resto do importe debe ingresarllo á Consellería do Medio Rural que, tras facer os apuntes que correspondan na contabilidade do convenio, debe proceder a:
  • Transferir o 100 % do ingresado á comunidade propietaria no caso de que non haxa saldo a favor da Administración ou ben se trate de madeira preexistente á sinatura do convenio e así estea estipulado no mesmo;
  • Transferir o 70 % do ingreso á comunidade propietaria no caso de que o saldo a favor da Administración sexa superior ao 30 % do valor de venda do lote; ou
  • No caso de que o saldo a favor da Administración sexa inferior ao 30 % do valor de venda do lote, saldar a débeda coa Administración e transferirlle o resto á comunidade.

A función asumida pola Administración forestal neste tipo de figuras é a de prestar un servizo de xestión (que inclúe a contratación dos traballos que se necesiten realizar) e a de financiar os traballos que se realicen na superficie en convenio, mediante a concesión combinada dunha subvención e un préstamo (ou anticipo reintegrable). En ningún momento é a Administración quen fai a operación a título persoal.

Nos convenios, é a comunidade propietaria quen asume o 100 % do risco económico da operación polo que, no caso de que ardan as masas existentes na superficie en convenio, non desaparecería a débeda que se ten coa Administración forestal.

A finais do ano 2017 condonouse a débeda de todos aqueles convenios onde non houbese máis dun 30 % de superficie arborada, considerando por superficie non arborada toda aquela na que non haxa masas forestais de máis de 5 anos de idade.

Co paso dos anos, os consorcios foron sendo substituídos pola figura do convenio que, en principio, resultaba máis beneficioso para as comunidades propietarias ao contar cunha importante inxección de capital público vía subvención. A pesar do anterior, aínda queda un número elevado de consorcios vixentes.

Nos consorcios, a madeira en pé pertence á Administración forestal, tendo a comunidade dereito ao ingreso dunha porcentaxe do valor de venda da madeira como compensación pola ocupación dos terreos durante todos os anos da quenda de corta.

Neste tipo de figuras, é a Administración forestal quen asume o 100 % do risco económico da operación mentres que a comunidade “só” asume o risco de non cobrar nada pola ocupación dos terreos no caso de que as masas non cheguen a poder aproveitarse comercialmente.

Acordos con entidades privadas

A capacidade de financiamento que se necesita para capitalizar un monte é moi elevada polo que moitas comunidades teñen a necesidade de apoiarse na subscrición de convenios con entidades privadas para, dese xeito, tratar de capitalizar e ordenar os seus montes veciñais. Eses acordos baséanse, de xeito habitual, nun dereito de superficie que lle permite a un terceiro, tanto sexa persoa física como xurídica, plantar nos montes veciñais dándolle á comunidade propietaria unha renda que lles compense pola disposición do seu monte a favor dun terceiro. A compensación á comunidade adoita establecerse baixo algúns dos seguintes sistemas para o cálculo do canon:

• Un canon fixo anual, en metálico;
• Un canon fixo anual, en metálico, ao que se lle engade unha porcentaxe do ingreso final pola venda da madeira; ou
• Unha porcentaxe do ingreso final pola venda da madeira.

Normalmente estes acordos ou contratos realízanse entre a comunidade e empresas ligadas á industria da madeira, aínda que nada impide que se faga con persoas físicas e mesmo con comuneiros que estean dispostos a aportar capital. O interese das empresas ligadas á industria débese a que é unha forma de garantir o futuro subministro de materia prima.

As fórmulas máis comúns que se presentan son as de consorcio, arrendamento e o contrato de xestión compartida, financiamento e compra da produción.

Tanto o consorcio como o contrato de xestión compartida establécense a partir dun dereito de superficie ou un dereito real de garantía sobre o voo creado, a favor da empresa.

Os consorcios son de características similares aos consorcios coa Administración, variando neste caso as porcentaxes de reparto entre comunidade e superficiario. Outra diferenza con respecto aos consorcios asinados coa Administración forestal é que a madeira se adxudica obrigatoriamente a unha determinada entidade, xa concretada de antemán.

Os contratos de xestión compartida, financiamento e compra da produción implican un maior compromiso por parte da comunidade, pero tamén supoñen un maior control sobre a xestión do monte. Neste tipo de contratos, a empresa adquire o dereito a mercar toda a madeira que se produza nun determinado monte e, a cambio, financia todas as inversións e gastos que sexan precisos para a explotación do monte.

Normalmente, os servizos precisos para o óptimo aproveitamento do monte son prestados pola propia empresa, ben directamente, ben de xeito indirecto, contratando o servizo de terceiros. As cantidades investidas cárganse nunha conta habilitada para tal fin e reportan un interese pactado. A comunidade pode aboar estes gastos á empresa de xeito total ou parcial con anterioridade ao momento de corta, ou ben a resultas dunha liquidación final, tras a corta.

—

[1] Véxase o Capítulo II do Título IV da Lei sobre o fomento da produción forestal.